Sanktuarium na Górze Św. Anny
Podróżując po ziemi śląskiej, nie sposób nie zatrzymać swoich oczu i nie popatrzeć z zachwytem na najwyższe wzniesienie w Masywie Chełmskim, jaki jest Góra św. Anny (407,6 m n.p.m.).
Jest wyjątkowa zarówno dzięki położeniu geograficznemu, jak i dzięki swemu znaczeniu religijnemu. Ze szczytu, a zwłaszcza z ogrodu klasztornego, rozciąga się przepiękna panorama. Ten uroczy zakątek przed milionami lat był czynnym wulkanem. Dziś na jego bazaltowym stożku i szczycie góry wznosi się kaplica p.w. św. Józefa.
W swojej historii góra miała różne nazwy, z czym łączą się rozmaite legendy. Nazywano ją Górą św. Jakuba, Górą Chełmską, Górą św. Jerzego. Kolejną zmianę zanotowano na początku XVI wieku tym razem była to już Góra św. Anny. Według legendy św. Michał Archanioł, po walce stoczonej z Lucyferem miał złożyć swój rycerski hełm pośrodku nadodrzańskiej równiny. Według innej legendy, po pokonaniu smoka, w czym miał swój udział św. Jerzy, wdzięczni mieszkańcy wybudowali poświęconą mu kaplicę.
Obezna nazwa góry ma być związana z widzeniem, którego doświadczył Krzysztof Strzała. Był nim tak przejęty, że w miejscu zapomnianej kaplicy św. Jerzego wybudował kościółek p.w. św. Anny. Na ołtarzu kościoła postawiono figurkę św. Anny. Po pewnym czasie od patronki kościoła nazwano również osadę. Miejscowość z biegiem lat powiększała się i stanowiła coraz bardziej znany ośrodek rzemieślniczy i handlowy. W 1942 r. została erygowana parafia.
Niewiele jest w Polsce miejsc, gdzie walory przyrodnicze i kulturowe splatają się ze sobą, tworząc tak niepowtarzalny krajobraz. Do takich należy Park Krajobrazowy Góra św. Anny utworzony w 1988 r. Rozporządzeniem Prezydenta RP wydanym 14 kwietnia 2004 r., Góra św. Anny została uznana za pomnik historii. Tym samym Sanktuarium znalazło się wśród 30 najcenniejszych obiektów i zespołów zabytkowych w Polsce. Park obejmuje 5051 ha. Najstarszymi utworami są piaskowce i zlepieńce. Trzonem Garbu Chełmskiego są jednak utwory triasow, czyli wapienie i dolomity. Współczesny krajobraz ukształtował się pod wpływem lądolodu skandynawskiego. Specyficzne warunki glebowe i klimatyczne miały decydujący wpływ na szatę roślinną. Dziś Lasy zajmują zaledwie 21% ogólnej powierzchni. Spotyka się drzewostan iglaste, bukowe oraz mieszane.
W 1997 utworzono rezerwat „Lesisko”, „Boże Oko” i „Grafik”, a w 2001 r. „Biesiec”. W zachodniej części miejscowość Góra św. Anny znajduje się Pomnik Czynu Powstańczego i jeden z najważniejszych w Europie amfiteatrów skalnych.
Kamieniołom przebudowali Niemcy, chcąc upamiętnić poległych w 1921 r. Nad jego krawędzią powstało mauzoleum ku czci poległych.
W 1945 r. Sowieci i Polacy wysadzili pomnik. Postawiono nowy według projektu Dunikowskiego, tym razem upamiętniający powstańców. Zewnętrzne ściany kolumn pokrywają płaskorzeźby przedstawiające dzieje walk wyzwoleńczych ludu śląskiego. Wewnętrzne ściany zdobią rzeźby górnika, hutnika, rolnika i śląskiej kobiety. W środku znajduje się znicz ozdobiony Krzyżem Grunwaldu i Śląskim Krzyżem Powstańców. Pomnik odsłonięto w 1955 r.